CÁC KHỐI U RUỘT NON

 (Small Bowel Tumors )

 Mở đầu

- Ruột non là đoạn dài nhất của ống tiêu hóa, chiếm 80% chiều dài và 90% diện tích niêm mạc, là nơi diễn ra sự hấp thu các chất dinh dưỡng.

- Tuy nhiên, u ruột non chỉ chiếm 5% các khối u đường tiêu hóa nói chung và chỉ 1-2% các ung thư đường tiêu hóa

- Lý do cho hiện tượng này được cho là sự lưu thông nhanh của thức ăn, tốc độ sinh sản nhanh của niêm mạc làm giảm tiếp xúc với các chất sinh ung thư, môi trường kiềm của ruột, lượng IgA cao trong thành ruột và ít vi khuẩn trong ruột non.

Hình: khối u của ruột non

2. U lành ở ruột non

- Các loại u lành ở ruột non hay gặp nhất là: u tuyến (adenoma), u cơ trơn (leiomyoma) và u mỡ (lipoma)

- Các loại u khác bao gồm: tăng sản mô thừa (hamartoma), u mô sợi (fibroma), u mạch máu (angioma), u mạch bạch huyết (lymphangioma), u sợi thần kinh (neurofibroma), tăng sinh mạch máu dưới niêm mạc (hemagioma)

- Trong đó, u tuyến (adenoma) là loại u lành có triệu chứng hay gặp nhất.

2.1. Triệu chứng

- Triệu chứng của u ruột non thường mơ hồ và không đặc hiệu bao gồm mệt mỏi, chán ăn, rối loạn tiêu hóa, đầy bụng, khó tiêu …

- Triệu chứng có thể có trong nhiều năm trước khi được phát hiện và phẫu thuật. Một số bệnh nhân gần như không có triệu chứng gì, một số khác chỉ được phát hiện tình cờ khi khám định kỳ, khi nội soi tiêu hóa hoặc khi phẫu thuật một bệnh lý khác

- Một số ít phát hiện ra u ruột non thông qua các tình huống cấp cứu như tắc ruột, lồng ruột hoặc trong tình huống khác như xuất huyết tiêu hóa do sự tăng sinh mạch máu nhiều tại u (đại tiện phân đen …)

2.2. Điều trị

- Phẫu thuật là chỉ định tối ưu cho các khối u ở ruột non, nếu không sẽ dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như tắc ruột, chảy máu đường tiêu hóa

- Tuy nhiên, phẫu thuật thế nào còn tùy thuộc nhiều vào đặc điểm của khối u, nhất là ở khả năng thoái hóa ác tính của nó

3. U ác ruột non

- U ác của ruột non có mức độ phổ biến giảm dần theo thứ tự: ung thư biểu mô tuyến, ung thư thần kinh nội tiết, ung thư từ mô liên kết và u lympho ác tính

3.1. Triệu chứng

- Ngược lại với u lành, hầu hết các u ác tính đều tạo ra triệu chứng mà trong đó, thường gặp nhất là đau bụng và sụt cân không rõ nguyên nhân.

- 15-35% bệnh nhân có biểu hiện tắc ruột, không giống như lồng ruột trong u lành, ở u ác là do dính và thâm nhiễm

- Tiêu chảy với hội chứng lỵ và đi tiêu do chất nhầy

- Chảy máu từ khối u làm thiếu máu và tìm thấy máu ẩn trong phân, thỉnh thoảng có tiêu phân đen và tiêu máu ở nhiều mức độ khác nhau

3.2. Các khối u

3.2.1. Ung thư biểu mô tuyến (Adenocarcinoma) chiếm khoảng 50% các u ác ở ruột non với tần suất cao nhất trong độ tuổi 70. Phần lớn u dạng này nằm ở tá tràng và đoạn đầu hỗng tràng. Ung thư xuất hiện ở hỗng tràng và hồi tràng thường cho triệu chứng đau mơ hồ, sụt cân. Hiếm khi bị thủng nhưng thỉnh thoảng vẫn gặp tắc ruột, chảy máu mạn tính. Không may rằng, với đặc điểm triệu chứng mơ hồ, ít gặp, phần lớn bệnh nhân được phát hiện muộn và khi phẫu thuật thì bệnh đã tiến triển

3.2.2. Ung thư mô liên kết (Sarcoma) chiếm khoảng 20% u ác tính ở ruột non và thường gặp nhất là loại u cơ trơn ác tính (Leiomyosarcoma). Ung thư dạng này hay gặp ở hỗng tràng và hồi tràng với biến chứng hay gặp là tắc ruột và xuất huyết tiêu hóa, ngoài ra có thể có thủng ruột. Ung thư mô liên kết cho di căn theo đường máu đến gan, phổi, … và rất hiếm thấy di căn hạch

3.2.3. U lympho ác tính ở ruột có thể là u nguyên phát hoặc một phần của u lympho toàn thể, chiếm 10-15% các u ác tính ở ruột non và 5% u lympho chung. Lymphoma thường gặp ở hồi tràng vì sự có mặt dày đặc của tổ chức bạch huyết trên thành ruột. Triệu chứng của lympho cũng mơ hồ, không đặc hiệu gồm đau bụng, buồn nôn và nôn, sụt cân và thay đổi thói quen đi cầu. Có biến chứng thủng ruột.

3.3. Khối u thần kinh nội tiết ác tính (Carcinoid)

- Carcinoid hay u thần kinh nội tiết là một dạng ung thư bất thường, xuất phát từ nhiều cơ quan nhưng nhiều nhất là từ đường tiêu hóa. Tại đường tiêu hóa, u này xuất phát từ những tế bào ưa bạc trong tuyến Lieberkuhn.

- Các u carcinoid có nhiều điểm khác với các loại ung thư thông thường. Nó phát triển rất chậm và ít khi có triệu chứng trừ khi ở giai đoạn muộn. Ngay cả khi xem dưới kính hiển vi thì các u carcinoid vẫn có vẻ như bình thường, thậm chí ở cả giai đoạn nó đã có di căn. U carcinoid có thể sản xuất và phóng thích các hormon vào cơ thể và gây ra các triệu chứng bất thường

- Khả năng di căn liên quan đến vị trí, độ sâu và kiểu phát triển. Chỉ khoảng 3% carcinoid của ruột thừa cho di căn nhưng tỷ lệ này lên đến 35% nếu là ở hồi tràng.

3.3.1. Triệu chứng

- Khi không có hội chứng Carcinoid, bệnh nhân có biểu hiện tương tự các u ruột non khác như: đau bụng mơ hồ, sụt cân, nặng hơn có thể tắc ruột do lồng ruột hoặc do dính

- Hội chứng Carcinoid ác tính do u giải phóng các hormone vào máu. Kinh điển nhất, hội chứng này có biểu hiện tiêu hóa, tim mạch và vận mạch như đỏ bừng da , tiêu chảy, gan to, tổn thương van tim phải (hẹp van động mạch phổi, hẹp và hở van 3 lá) và hen suyễn

3.3.2. Xét nghiệm

- Xét nghiệm máu thăm dò sự tặng hormone trong máu là cơ sở cho việc chẩn đoán u carcinoid

- Chụp X-quang bụng đứng

- Chụp CT-scan  để phát hiện di căn nếu có

3.3.3. Tiên lượng

- Phụ thuộc u khu trú hay lan tỏa và đã được điều trị hay chưa

3.3.4. Điều trị

- Nội khoa: điều trị giảm nhẹ triệu chứng

- Ngoại khoa: phẫu thuật cắt u